Τευχος 7 ΑΡΚΤΙΚΟΛΕΞΑ ΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΜΑΣΤΙΓΑ ΠΟΥ ΕΝΤΕΙΝΕΙ ΤΗΝ ΑΣΥΝΕΝΝΟΗΣΙΑ Οι περίφημες συντομογραφίες, οι οποίες εφευρέθηκαν για να συντομεύεται ο γραπτός (στην αρχή) και ο προφορικός λόγος, έχουν εξελιχθεί σε βασικό παράγοντα δημιουργίας γλωσσικής συγχύσεως. Όλοι γνωρίζουμε, ότι στις οποιεσδήποτε ανθρώπινες επαφές αλλά κυρίως στην επιστημονική και επιχειρηματική επικοινωνία πρέπει να επικρατεί η σαφήνεια και η ακρίβεια των εκφράσεων. Όταν λοιπόν ο πρωθυπουργός π.χ. απευθύνεται στον λαό και μιλάει για την αναθεώρηση της ΚΑΠ δεν τον καταλαβαίνει ουσιαστικά κανείς, γιατί είναι λίγοι εκείνοι που γνωρίζουν, ότι το αρκτικόλεξο ΚΑΠ σημαίνει Κοινή Αγροτική Πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αναδημοσιεύουμε παρακάτω ένα πολύ ενδιαφέρον και συγχρόνως απολαυστικό άρθρο του Γιάννη Πρινιανάκη, στο οποίο μεταξύ άλλων ο συγγραφέας μας θυμίζει, ότι η πολύ γνωστή σε όλο τον κόσμο λέξη νάϋλον (NYLON) είναι μια τεχνητή λέξη, ένα αρκτικόλεξο. ΑΛΛΟΤΡΙΟ NYLON ΚΑΙ ΕΓΧΩΡΙΟ ΠΛΑΣΤΙΚΟ του Γιάννη Πρινιανάκη Ο χημικός Wallace Hume Carothers σήκωσε θριαμβευτικά τη γροθιά του και αντί επινικίου ύμνου ούρλιαξε με την ηδονή της εκδίκησης το ιστορικό:now you lost old Nipon, δηλαδή: τώρα εσύ έχασες, παλιογιαπωνέζε. Ο Wallace Hume Carothers είχε κάθε λόγο να πανηγυρίζει διθυραμβικά κάπου εκεί στην δεκαετία του ’30, γιατί, σκυμμένος στο ερευνητικό εργαστήριο της εταιρείας Dupont των Ηνωμένων Πολιτειών, είχε καταφέρει να εφεύρει την χημική σύνθεση του υλικού που μπορούσε να μετατραπεί σε ίνα κατάλληλη για ύφανση συνθετικών υφασμάτων. Είχε ανακαλύψει το τεχνητό μετάξι και οι Ηνωμένες Πολιτείες θα εξοικονομούσαν τεράστια ποσά χρημάτων, που διέρρεαν προς την Ιαπωνία για την αγορά μεταξιού. Τα αρχικά των λέξεων της θριαμβευτικής φράσης του Carothers: Νow You Lost Old Nipon (NYLON), έδωσαν το όνομα νάιλον στο προϊόν που επέπρωτο να κατακτήσει την υφήλιο. Ο τρόπος αυτός δημιουργίας λέξεων από τα αρχικά φράσεων δεν ήταν εφεύρημα του αξιόλογου επιστήμονα, αλλά των Άγγλων στρατιωτικών, σε περιορισμένη βεβαίως κλίμακα. Εκείνοι όμως που το διέδωσαν παγκοσμίως χρησιμοποιώντας το μέχρι καταχρήσεως είναι οι Αμερικάνοι. Η ίδια η λέξη USA=United States of America, NATO=North Atlantic Treaty Organization = Οργανισμός Βόρειο – Ατλαντικού Συμφώνου, είναι λέξεις που σχηματίζονται κατ’ αυτόν τον τρόπο. Οι λέξεις αυτού του τύπου σε ένα κλειστό σύστημα, όπως είναι ο στρατός έχουν και προορισμό και νόημα, αφού απευθύνονται σε μυημένους κλειστού κύκλου. Έξω όμως από αυτό, και κυρίως στον προφορικό λόγο, είναι δολοφονία της σκέψης, της αισθητικής και της συνεννόησης. Τι σημαίνει δηλαδή για τον κάθε αμύητο η περίεργη λέξη ΠΕ.ΠΑ.Γ.Ν.Η. (δηλαδή Περιφερειακό Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο Ηρακλείου) ή η φράση του γιου μου όταν υπηρετούσε «έχω Π.Σ.Κ. (πουσουκού, δηλαδή έχω άδεια εξόδου το Παρασκευσαββατοκύριακο)» περίπου όμοιος σχηματισμός με τις λέξεις Π.Α.Σ.Ο.Κ. ή Ν.Δ. ή Κ.Κ.Ε. κτλ. Αλλά ας συνεχίσουμε με την λέξη νάιλον για να γίνει το πνεύμα του λόγου κατανοητό. Η ελληνική γλώσσα με την αφάνταστη λυγεράδα και προσαρμοστικότητα που την χαρακτηρίζει, δεν απέβαλε την λέξη νάιλον, την πήρε, την ενσωμάτωσε στο λεξιλόγιό της, καθόρισε με αυτή το πλαστικό υλικό, την χρησιμοποίησε για να χαρακτηρίσει την νάιλον γλώσσα, δηλαδή την πλαστή και ψεύτικη, καθώς και την νάιλον εποχή μας, την πάντρεψε επίσης με το νοηματικό της ισοδύναμο, την δική μας λέξη πλαστικό και πέραν τούτων ουδέν. Δεν είπε δηλαδή ποτέ ο Έλληνας την λέξη ναϊλοποίηση, είπε πλαστικοποίηση, δεν είπε ναϊλότητα, είπε πλαστικότητα, δεν είπε ποτέ την λέξη ευνάιλον, είπε εύπλαστον. Μπορεί κανείς να φανταστεί τη φράση «πλαστική αρμονία των αγαλμάτων» να αντικαθίσταται από την φράση «νάιλον αρμονία των αγαλμάτων». Και τι να πω για εκείνο το φρικτό πληθυντικό της αλλότριας λέξης, από πολλούς απλούς και ανυποψίαστους π.χ. «πήρε ο αέρας τα νάιλα του θερμοκηπίου». Με όλα τα παραπάνω θέλω να τονίσω πως οι λέξεις τύπου νάιλον είναι περισσότερο νεκρές και από τα οστά των τεθνεώτων, γιατί απλούστατα δεν σημαίνουν τίποτε, είναι μοναχικά αστεράκια σε κατασκότεινο ουρανό και ας έχουν πλημμυρίσει και χαρακτηρίσει την εποχή μας. Παρακολουθήστε όμως την ιστορία της αντίστοιχης δικής μας λέξης «πλαστικό», που είναι ευμεγέθης αστέρας ενός ολόκληρου εννοιολογικού γαλαξία, ευυπόληπτο μέλος μιας ολόκληρης λεκτικής ομοεθνίας. Θα εκθέσω σε συντομία την ιστορία της προειρημένης ομοεθνίας για να καταφανεί ο δυναμισμός που κρύβει η γλώσσα της φύσης σε σχέση με την νάιλον πλαστή γλώσσα. Ο ήχος πλάτς-πλούτς ακούγεται, όταν ένα πλατύ αντικείμενο χτυπάει πάνω στην επίπεδη επιφάνεια του νερού, όπως είναι τα κουπιά, τα χέρια ή τα πόδια (εξ ου και το ρήμα πλατσουρίζω), ακούγεται επίσης, όταν πλατύ αντικείμενο χτυπάει πάνω σε υγρή μη επίπεδη επιφάνεια, όπως η γλώσσα στον ουρανίσκο (εξ ου το ρήμα πλαταγίζω), ακούγεται τέλος όταν οι γροθιές μας μπαινοβγαίνουν μέσα σε μείγμα χυλώδες ή ζυμώδες, όπως γίνεται στο πλάσιμο του ψωμιού (εξ ου και το ρήμα πλάθω). Όλες οι παραπάνω έννοιες και ρήματα προέρχονται από το κοινό πασίγνωστο άκουσμα πλατς. Από το ρήμα πλάθω παίρνουμε τη λέξη πλάτος, διότι το πλάσιμο αποσκοπεί στην σχηματοποίηση του ζυμαριού σε μορφή δίσκου, δηλαδή πίτα ή σε μορφή τροχού, δηλαδή καρβέλι και όχι σε μορφές χονδροειδούς παραλληλεπιπέδου ή σφαίρας, γιατί θα απαιτούσε πολύ περισσότερο χρόνο ψησίματος, δαπάνη περισσότερων ξύλων, θα καιγόταν εξωτερικά και μέσα θα παρέμενε ζυμάρι. Η εύπλαστη ζύμη λοιπόν που διαθέτει πλαστικότητα πλάθεται πλατιά, διαπλάθεται από τον πλάστη και γίνεται πλάκα για το καλύτερο, ταχύτερο, οικονομικότερο και πιο ομοιόμορφο ψήσιμο. Έτσι έχουμε από το ρήμα πλάθω τις πιο πάνω λέξεις και ακόμα τις λέξεις πλάσμα, πλάστρον, πλαστόν, επίπλαστον, έμπλαστρον, πλάτανος κτλ. Η αρχαία εξ άλλου λέξη πλακούς – ντος σήμαινε την από ζύμη κατασκευασμένη πίτα και όχι το δισκοειδές όργανο που συνδέει το έμβρυο με τη μήτρα, το ύστερο, που λόγω σχήματος πήρε μεταγενέστερα το ίδιο όνομα. Η ανωτέρω λέξη συνδέει το ρήμα πλάθω με την ομόρριζη λέξη πλάκα, της οποίας η ρίζα μας δίνει την λέξη πέλαγος (πλαξ – ρίζα πλαγ-ς – πέλαγ-ς – πέλαγος). Η λέξη πέλαγος δηλώνει ό,τι και η πασίγνωστη φράση «θάλασσα πλατιά» και επίσης το πινδαρικό «ες πόντου πλάκα» δηλαδή στην πλάτη του πόντου = στο πέλαγος ή το ισοδύναμο ομηρικό «ευρέα νώτα θαλάσσης» δηλαδή στην πλατειά πλάγη της θάλασσας = πάλι στο πέλαγος. Έτσι η λέξη πλάτη γίνεται συνώνυμη της λέξης νώτα, όπως θα εξηγηθεί παρακάτω. Όμως το πέλαγος πελάζεται, πλάζεται, διαπλέεται από το ναυτικό Έλληνα, το ρήμα δηλαδή πλέω είναι συγκεκομμένος τύπος των ρημάτων πελάω, πελάζω και εξ’ αυτών ακόμα το ρήμα πλησιάζω. Ο πλόος, πλούς γίνεται για εξερεύνηση, για κοινωνία, για επικοινωνία, για ανταλλαγή προϊόντων και εμπειριών και όλα τούτα επιτυγχάνονται με την δια θαλάσσης προσέγγιση. Έτσι από τα ομόρριζα ρήματα πελάω, πλέω, πελάζω προέρχεται η λέξη πέλας = ο γείτονας, ο πλησίον, η λέξη επίσης πελάτης = αυτός που προσεγγίζει που πλησιάζει. Αυτός όμως που προσεγγίζει από το θαλάσσιο δρόμο ήρθε επιπλέοντας, είναι πλωτός, είναι επίπλοος, είναι επιπόλαιος, επιπλέει, είναι έπιπλος. Στην αρχαιότητα η «ακίνητη και κινητή περιουσία» ονομαζόταν «πάγια και επιπόλαια κτήσις». Έτσι η λέξη επιπλέον σημαίνει το μη σταθερό, το φορητό, το επιπλέον (αυτό που επιπλέει), σε τελική ανάλυση το κινητό και η έπιπλος, η επιπόλαια κτήση είναι η κινητή περιουσία. Ο επιπλέων όμως, ο πλωτός, είναι πλάνης, περίπλοος, περιπλανώμενος, πηγαίνει πότε εδώ και πότε εκεί. Πολλές φορές στην αρχαιότητα με τα ανύπαρκτα μέσα πλοήγησης για αλλού ξεκινούσαν και αλλού τους έβγαζε ο καιρός. Έτσι επλανώντο, δηλαδή παρεξέκλιναν του προορισμού τους, παρεπλάζοντο, περιπλανούνταν και η περιπλάνηση είναι πορεία διάφορη του ταξιδιού που έχει συγκεκριμένο προορισμό. Ο πλάνης πλανάται την επί θαλάσσης πλάνην και εξ αυτού το σύγχρονο ρήμα πλανάρω, που σημαίνει επιπλέω, φέρομαι επί της επιφανείας, δηλαδή πάνω από την επίπεδη επιφάνεια του νερού. Από εδώ και το δεύτερο συνθετικό των λέξεων υδροπλάνο, αεροπλάνο, αλλά και το ρήμα πλανίζω (το ξύλο) και η λέξη πλάνη, που δηλώνει το εργαλείο και τούτο διότι η πλάνη διαμορφώνει επίπεδη (πλατιά) και ομαλή επιφάνεια, όπως αυτή του νερού. Από το ρήμα πλέω προέρχεται και η λέξη πλωτήρας, που κατά τον Όμηρο σημαίνει ναύτης, και ακόμη οι λέξεις πλοίον, πλωτός, πλωτάρχης κτλ. Από την λέξη πλους ακόμη και η μετοχή πλείων ή πλέων που δηλώνει αυτόν που επιπλέει, που ταξιδεύει στη θάλασσα που αποτελεί ταυτόχρονα και παραθετικό του επιθέτου πολύς, για να δηλώσει (πλους – πλέων – πλείων) τον εκ θαλάσσης πλούτο. Η λέξη πλάτη, όπως έχουμε αναφέρει, ως δηλωτικό του πινδαρικού πλαξ, προέρχεται από τα ομόρριζα ρήματα πλάθω, πλέω (την πόντου πλάκα) και είναι συνώνυμη της ομηρικής λέξης νώτα που προέρχεται από το ρήμα νέω, το οποίο έχει (εκτός από τις σημασίες ρέω,βλύζω, δράμω, επιστρέφω) και την σημασία πλέω. Από το ρήμα νέω παίρνουμε τις λέξεις ναύτης, νήσος, νήσσα, νόστος, μετά-νάστης, ναυτικό, και πάμπολλα άλλα. Αφού όμως το ρήμα πλέω είναι συνώνυμο του ρήματος νέω, συνεπάγεται ότι και τα εξ’ αυτών παράγωγα πλάτη και νώτα είναι συνώνυμα. Βλέπουμε την πλαστικότητα, την χάρη, το ευπροσάρμοστό της κατά φύσιν γεννημένης γλώσσας, καθώς και το άκαμπτο και νεκρό της τεχνικής που προκύπτει από αυθαιρεσία ή αποτελεί αρκτικόλεξο. Το θέμα βέβαια της ανάλυσης όλων των αστεριών του εννοιολογικού γαλαξία, που συμπεριλαμβάνει και την λέξη πλαστικό, δε σταματάει εδώ. Αλλά δε θα προχωρήσουμε γιατί η λεπτομερής ανάλυση θα απαιτούσε άπλετο χώρο για να ξεδιπλωθεί ολοκληρωτικά η πολυάστερη ουράνια λεκτική ταινία, η πιτσιλισμένη από το αμβρόσιο γλάγος του μαστού της Ήρας. [Υπάρχει λεπτομερής ανάλυση στο βιβλίο μου «Η γλώσσα των Ελλήνων είναι η γλώσσα που ομιλεί η φύση»] Αναρωτιέμαι όμως, ποιος ο λόγος που επιβάλλει στην δική μας κοινωνία, στην δική μας πολιτεία, να χρησιμοποιεί αυτά τα λεκτικά τέρατα. Γιατί να ακούγονται, και δυστυχώς και από πνευματικούς ανθρώπους, φράσεις όπως «ο Έλληνας ΥΠΕΞ» ή «ο ΥΠΕΧΩΔΕ» ή «η ολοκλήρωση του ΠΑΘΕ». Και τι ακόμη σημαίνει για τον απλό πολίτη το Γ.Σ.; Μήπως Γενική Συνομοσπονδία ή Γεωλογικό Συνέδριο ή Γεωργικός Συνεταιρισμός ή Γυμναστικός Σύλλογος ή Γυμνάσιο Σπάρτης ή Γαλακτοκομικός Συνεταιρισμός; Γιατί τα Δ.Ο.Ε. να δηλώνουν και τον Διεθνή Οικονομικό Έλεγχο, και την Διδασκαλική Ομοσπονδία Ελλάδος και τον Διεθνή Οργανισμό Εργασίας και την Διεθνή Ολυμπιακή Επιτροπή; Και τόσες χιλιετίες που βαδίσαμε χωρίς αυτά τι πάθαμε; Και τι κερδίσαμε τώρα που βάλαμε στην ζωή μας αυτά τα εισαγόμενα εκτρώματα, τα συντομογραφικά, τα αρκτικόλεξα, τι όφελος εξοικονομήσαμε; Με όλη μου την ασημαντότητα πιστεύω, πως πέρα από αυτά που έχουμε την πικρή εμπειρία να τα γνωρίζουμε πληρώνοντάς τα, τα υπόλοιπα τα αγνοούμε. Η οδυνηρή μας εμπειρία μας έμαθε, με το αζημίωτο, τα:Δ.Ε.Η., Ο.Τ.Ε., Ε.Υ.Δ.Α.Π., Υ.Π.Ε.Δ.Α., Δ.Ο.Υ., Φ.Π.Α. και μερικά άλλα, αλλά τουλάχιστον εκατοντάδες αποτελούν κλειστό βιβλίο για την συντριπτική πλειοψηφία του λαού μας.] Η μέχρι καταχρήσεως αλόγιστη χρήση τέτοιων λέξεων κυριότατα από την ίδια την πολιτεία, αποτελεί, κατά την ταπεινότατή μου πάντα γνώμη, φαινόμενο επιεικώς απαράδεκτο. Οι λέξεις αυτές είναι πίθηκοι, λεκτικά υποπροϊόντα για κατανάλωση – με περισσή δυστυχώς ηδονή – μακάριων, αφελών και ανυποψίαστων. Ως παράδειγμα, αναφέρω ότι οι πάντες θα ήξεραν τα παρακάτω αν δεν ήταν αρκτικόλεξα, αλλά τώρα πόσοι τα καταλαβαίνουν; Ας κάνει κάθε ένας ένα προσωπικό του τεστ. Τι σημαίνουν λοιπόν τα:ΑΚΥΣΔΕ, ΑΝΥΕ, ΑΣΑΕΔ, ΑΣΝΑ, ΒΑΝ, ΒΣΤ, ΓΔΕΑ, ΓΕΝΕ, ΓΟΕΒ, ΔΔΔΔ, ΔΕΚΕ, ΔΕΔΜ, ΔΕΠΟΣ, ΔΙΚΑΤΣΑ, ΔΚΕΟ, ΔΤΑΑ, ΕΑΚ, ΕΒΑ, ΕΔΕΜΔ, ΕΔΥΠ, ΕΕΔΥΕ, ΕΙΝΑΠ, ΕΚΑΧ, ΕΣΟΑ, ΕΤΜΟΑ, ΕΦΤΑ, ΙΕΝΑΕ, ΙΜΧΑ, ΙΟΒΕ, ΚΔΝΔ, ΚΕΟΣΟΕ, ΚΕΤΑ, ΚΟΑ, ΚΥΔΕΠ, ΜΚΕ, ΝΔΝΑ, ΝΙΜΤΣ, ΝΣΚ, ΟΑΑΑ, ΑΒΣΑ, ΟΕΑΣ, ΟΙΕΛΕ, ΟΠΛΑ, ΟΠΣΕ, ΟΥΠΑΕ, ΟΧΟΑ, ΠΑΣ, ΠΒΕΕ, ΠΕΑΤ, ΠΙΕΠ, ΠΟΘΑ, ΠΣΕΑ, ΡΔ, ΣΑΔΑΣ, ΣΕΒΑ, ΣΕΛΠΑ, ΣΚΙΧΑ, ΤΑΚΕ, ΤΑΠΑ, ΤΕΑΜΕΖ, ΤΑΠΕΤ, ΥΕΕ, ΥΕΚΕ, ΥΠΕΝ, ΦΟΣ, ΧΠΕ, ΧΥΤΑ: Και δεν έχουν τελειωμό, ούτε είναι μόνον αυτά. Και ερωτώ καλοπροαίρετα,:Είναι γλώσσα αυτή; Είναι λόγος ανθρώπων αυτά; Τιμούν τους απογόνους του Δημοσθένη και του Ισοκράτη αυτά τα εκτρώματα; Ο με τέτοιο τρόπο σχηματισμένος λόγος είναι το σκουλήκι που τρώει το μήλο, αποτελεί γλώσσα, που δεν μπορείς να την αισθανθείς σαν ποιητής, ούτε να την νιώσεις σαν άνθρωπος, μπορείς μόνο να την χρησιμοποιήσεις σαν παπαγάλος. Οι λέξεις είναι οι εσθήτες που φορούν οι ιδέες και δεν επιτρέπεται να τις ντύνουμε με κουρέλια. [Εκφωνήθηκε στο Ξυλόκαστρο στις 24-4-2004 στο αμφιθέατρο «Α. Σικελιανός» σε εκδήλωση της Ελληνικής Γλωσικής Κληρονομιάς] επιστροφή