ΠΑΙΔΙΚΕΣ ΦΟΒΙΕΣ
Εισηγήτρια : Κατερίνα-Τζόαν Dearing Οικογενειακή Θεραπεύτρια; Υποψήφια Διδάκτωρ Συμβουλευτικής Ψυχολογίας; MA Psychology of Education; Καθηγήτρια του Τμήματος Ψυχολογίας Ελληνοβρετανικού Κολλεγίου.

Πηγή όλων το φοβιών είναι το άγχος, ένα αίσθημα αδυναμίας να ανταπεξέλθουμε στις απαιτήσεις του περιβάλλοντος και το αίσθημα της έντασης που μας δημιουργεί. Είναι ένας μηχανισμός εγρήγορσης που βρίσκεται κάτω από τον έλεγχο του αυτόνομου νευρικού συστήματος.{Αυτόνομο Νευρικό Σύστημα= Υπεύθυνο για την διατήρηση της ισορροπίας των οργάνων (π.χ. πνεύμονες, έντερα)}

ο θάνατος ενός από τους γονείς,

ο χωρισμός των γονιών,

ο εθισμός (στο ποτό, στα ναρκωτικά,χαρτοπαιξία),

η ανεργία στο γονιό που ήταν συνηθισμένος/η να δουλεύει,

η επανασύνδεση γονιών που είχαν χωρίσει,

ο χωρισμένος γονιός που αποκτά έναν καινούριο σύντροφο ή ξαναπαντρεύεται,

κάποιος από τους δύο γονείς στην φυλακή,

η κατάθλιψη για μεγάλο χρονικό διάστημα.

ο θάνατος ενός από τα αδέλφια του/της,

ο αποχωρισμός από τον ένα γονιό για μεγάλο χρονικό διάστημα,

η σοβαρή ασθένεια ενός από τα μέλη της οικογένειας,

η γέννηση ενός αδελφού/ής,

ο ερχομός και η συγκατοίκηση με κάποιο καινούριο πρόσωπο στο σπίτι,

ένα από τα αδέλφια φεύγει από το σπίτι,

ο θάνατος ενός κατοικίδιου ζώου,

η αλλαγή σπιτιού,

η απώλεια φροντίδας και επίβλεψης για μεγάλο χρονικό διάστημα,

τα οικονομικά προβλήματα στην οικογένεια,

οι διακοπές με την οικογένεια

η ασθένεια, ο τραυματισμός και η παραμονή σε νοσοκομείο,

η σεξουαλική κακοποίηση ή η εκμετάλλευση από ένα μεγαλύτερο άτομο,

η σωματική κακοποίηση, το ξύλο ή η σκληρή τιμωρία,

η ψυχολογική κακοποίηση,

η σωματική δυσμορφία ή παραμόρφωση,

η αρχή ή το τέλος του σχολείου,

η επανάληψη τάξης στο σχολείο,

η αλλαγή στο πως περνάει τις ελεύθερες ώρες,

η πολύ μεγάλη προσωπική επιτυχία,

η αλλαγή στο φαγητό και στις διατροφικές συνήθειες,

η απόρριψη ή το να επιλεγεί τελευταίος/α από μια ομάδα άλλων παιδιών,

η επίσκεψη στον οδοντίατρο ή στο γιατρό,

η αρχή της εφηβείας ή οι αλλαγές στο σώμα,

τα πρώτα ραντεβού,

η δυσκολία να δημιουργήσει και να διατηρήσει φιλίες.
Φόβοι παιδιών προσχολικής ηλικίας
Καταστάσεις που προκαλούν το συναίσθημα της ανασφάλειας και της ανησυχίας μπροστά στο άγνωστο, στο απρόβλεπτο και στο ξαφνικό.Οι τυπικές πηγές φόβου για τα παιδιά αυτής της ηλικίας είναι το σκοτάδι, οι ασυνήθιστοι θόρυβοι, οι καταιγίδες, τα μεγαλόσωμα ζώα καθώς και τα άγνωστα πρόσωπα.
Οι συνήθεις εκδηλώσεις φόβου σε αυτά τα ερεθίσματα είναι η έντονη ανησυχία και νευρικότητα, το κλάμα, καθώς και η αναζήτηση προστασίας και παρηγοριάς από τους ενήλικες. Χαρακτηριστική είναι η εικόνα του νηπίου που κρύβεται στην αγκαλιά της μαμάς του όταν φοβάται κάποιο άγνωστο πρόσωπο καθώς και εικόνα του μικρού παιδιού που κλείνει τα αυτιά του και κλαίει όταν ακούει αστραπές και βροντές. Επίσης, συχνά τα παιδιά αυτής της ηλικίας μπορεί να ζητούν από τους γονείς τους να αφήνουν κάποιο φως αναμμένο και την πόρτα του δωματίου τους ανοιχτή τη νύχτα ή να ζητούν να κοιμηθούν αγκαλιά με το αγαπημένο τους παιχνίδι
Άγχος αποχωρισμού
συχνότερη μορφή άγχους της παιδικής ηλικίας
Παρατηρείται από το δεύτερο χρόνο
Πρόκειται για μη πραγματικές ανησυχίες Οι φόβοι που εκφράζονται από παιδιά με άγχος αποχωρισμού είναι διαφορετικοίαπό εκείνους που αναφέρονται από παιδιά με άλλες αγχώδεις διαταραχές.
Τι ορίζουμε ως σχολική φοβία

δεν αναφέρεται στις πρώτες αρνητικές αντιδράσεις Οι πρώτες αυτές αντιδράσεις του παιδιού ακόμη και όταν είναι έντονες εντάσσονται μέσα στα πλαίσια του φυσιολογικού ενστικτώδους φόβου που εκδηλώνουν τα παιδιά προς το άγνωστο και το καινούργιο. Οι εκδηλώσεις αυτές μετά τις πρώτες εντυπώσεις και τη σωστή αντίδραση του οικογενειακού και εκπαιδευτικού περιβάλλοντος συνήθως υποχωρούν.
δεν ταυτίζεται με διαταραχές συμπεριφοράς όπως η παραπτωματική συμπεριφορά και το σκασιαρχείο
μορφή αγχώδους διαταραχής της παιδικής ή εφηβική ηλικίας και συγκεκριμένα μορφή των διαταραχών του άγχους αποχωρισμού. Υπάρχουν σύμφωνα με τον Kennedy δύο τύποι σχολικής φοβίας.

Ο τύπος Ι παρατηρείται σε παιδιά μικρότερης ηλικίας και προκαλείται από γεγονότα πρόσφατα που συνέβησαν στο σχολείο.
Ο τύπος ΙΙ συναντάται σε παιδιά μεγαλύτερης ηλικίας, είναι χρόνιος και εκφράζει γενικευμένο άγχος.
Χαρακτηριστικές συμπεριφορές και γνωρίσματα σχολειοφοβικού παιδιού
Για να φτάσει κανείς στο συμπέρασμα ότι ένα παιδί παρουσιάζει σχολική φοβία πρέπει να εμφανίζει τα ακόλουθα (Schmitt, 1991):

Αόριστα σωματικά συμπτώματα, όπως στομαχόπονοι, πονοκέφαλοι, πόνος στο λαιμό, ναυτία ή ζάλη, διάρροία, ιδιοτροπίες στο φαγητό, νυχτερινούς εφιάλτες, ενούρηση, εγκόπριση κλπ

Το παιδί έχει απουσιάσει πέντε ή περισσότερες μέρες από το σχολείο εξαιτίας αυτών των συμπτωμάτων

Τα συμπτώματα εμφανίζονται κατά κύριο λόγο το πρωί. Την ώρα που πρέπει το παιδί να πάει σχολείο παρουσιάζει συμπτώματα αντικοινωνικής συμπεριφοράς, όπως εκρήξεις θυμού, επιθετικότητα, υπερκινητικότητα, άρνηση να δεχτεί φαγητό.

Τα συμπτώματα επιδεινώνονται τη στιγμή της αναχώρησης για το σχολείο ή κατά την άφιξη στο σχολείο.

Συνήθως υπάρχουν ελάχιστα συμπτώματα κατά τα σαββατοκύριακα και τις διακοπές, ενώ εμφανίζονται την Κυριακή το βράδυ και τη Δευτέρα το πρωί.

Το παιδί αναζητά τους γονείς του κατά την παραμονή στο σχολείο και θέλει να γυρίσει στο σπίτι.

Τα συμπτώματα έχουν αρχίσει στο νηπιαγωγείο ή στην Α΄τάξη του Δημοτικού.

Τα συμπτώματα αρχίζουν το Σεπτέμβριο ή Οκτώβριο.

Τα παιδί σ' όλες τις υπόλοιπες δραστηριότητες του φαίνεται υγιές και ενεργητικό

Οι φόβοι στη σχολική ζωή γίνονται πιο ρεαλιστικοί και από το 10 έτος και μετά αφορούν τη σχολική και επαγγελματική αποτυχία καθώς και τις διαπροσωπικές σχέσεις. Μετά τα 11 οι φόβοι μειώνονται, ιδίως στα αγόρια ενώ παραμένουν στα κορίτσια.

Έφηβοι- Παραβίαση στέγης από ληστές, νέες καταστάσεις (κολλεγιο), πόλεμος, διαζύγιο, σεξουαλικές σχέσεις, ύψη, απαγωγή, πλήθη, κουτσομπολιό, ναρκωτικά,

Για παιδιά όλων των ηλικιών οι φόβοι αυξάνονται σε στρεσογονες περιόδους (νέο αδερφάκι, μετακόμιση, διαζύγιο). Αλλά μπορούν και να εμφανιστούν ύστερα από ένα συγκεκριμένο γεγονός, (κυνήγι από κάποιο σκυλί, ασφυξία μέσα στο νερό).Σαφώς παίζει ρόλο και η προδιάθεση του παιδιού.

Ενήλικες- Δημόσια ομιλία, να κάνουν λάθη, αποτυχία, απόρριψη, θυμωμένοι άνθρωποι, μοναξιά, σκοτάδι, οδοντίατροι, ενέσεις, νοσοκομεία, να κάνουν εξετάσεις (ακαδημαϊκές), ανοιχτές πληγές και αίμα, αστυνομία, σκυλιά, αράχνες και παραμορφώσεις (ανθρώπους).

ΠΩΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΥΝΤΑΙ

Μια άμεση τραυματική εμπειρία του παιδιού, π.χ. το δάγκωμα ενός σκυλιού, είναι δυνατόν να προκαλέσει φοβίας απέναντι στα σκυλιά.

συνεξαρτήσεις που δημιουργεί το παιδί μεταξύ δύο ερεθισμάτων, μπορεί να οδηγήσουν στην εγκατάσταση μιας φοβίας.
οι φοβικές αντιδράσεις «μαθαίνονται»
Η σημαντικότερη οδός όμως, μέσω της οποίας αναπτύσσονται και εδραιώνονται οι φοβίες στα παιδιά είναι μέσω της μετάδοσής τους από τους ενήλικες. Η μετάδοση αυτή μπορεί να γίνει τόσο με λεκτικό όσο και με μη λεκτικό τρόπο

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Anxiety Disorders. In: American Psychiatric Association. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders. 4th ed. Text Revision (DSM-IV-TR). Washington, DC: American Psychiatric Association; 2000: 432–433, 443–456

Beidel DC, Ferrel C, Alfano CA, Yeganeh R. (2001)The Treatment of Childhood Social Anxiety Disorder. Psychiatr Clin North Am. 24: 831–846

Black B, Leonard HL, Rapoport JL.(1997)Specific Phobia, Panic Disorder, Social Phobia, and Selective Mutism. In: Wiener JM, ed. Textbook of Child and Adolescent Psychiatry. 2nd ed. Washington, DC: American Psychiatric Press, Inc;491–506

Bogels., S.M, Zigterman, D, (2000)Dysfunctional Cognitions in Children with Social Phobia, Separation Anxiety Disorder and Generalized Anxiety DisorderJournal of Abnormal Child Psychology, Vol. 28

Compton, A., (1992)The Psychoanalytic View Of Phobias Psychoanalytic Quarterly, Vol. 61

Glasscock, E.G., MacLean Jr, W.E., (1990)Use of Contact Desensitization and Shaping in the Treatment of Dog Phobia and Generalized Fear of the OutdoorsJournal of Clinical Child Psychology, Vol. 19

Gullone E (2000) The Development of Normal Fear: A Century of Research.. Clin Psychol Rev. 20: 429–451

Herbert, M. (1989). Ψυχολογικά προβλήματα της παιδικής ηλικίας. Τομ. Α΄ (Επιμ. Ι. Παρασκευόπουλος) Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα

Jackson, J.H., King J.N., (1982)The Therapeutic Management of an Autistic Child's Phobia Using Laughter as the Anxiety Inhibitor, Behavioural Psychotherapy 10:364-369 Cambridge University Press

Κάκουρος, Ε. & Μανιαδάκη, Κ. (2002). Ψυχοπαθολογία παιδιών και εφήβων – Αναπτυξιακή προσέγγιση. Αθήνα: Εκδόσεις Τυπωθήτω.

King, J.N., Ollendick H.T.,Gullone, E.,Cummins A.R, Josephs A., (1990) Fears and phobias in children and adolescents with intellectual disabilities: Assessment and intervention strategies Journal of Intellectual & Developmental Disability, Vol 16, Issue 2 p 97 – 108

King J.N., Clowes-Hollins V., and Ollendick T.H., (1997) The etiology of childhood dog phobia Published by Elsevier Science Ltd.

Martin, W.,(1990) Γιατί δεν κοιμάσαι αρκουδάκι μου Εκδ/ Μ. Βάντελ, Ρώσσης

Μπλουμ,Μ.,(2005) Όταν οι γονείς πηγαίνουν σχολείο, Εκδ. Ταξιδευτης

Ollendick H.S., March S.,J, (2004) Review - Phobic and Anxiety Disorders in Children and AdolescentsA Clinician's Guide to Effective Psychosocial and Pharmacological Interventions. Oxford University Press

Παπαγιάννη,Μ., (2001) Καληνύχτα μαμά! Εκδ. Πατάκης

Παράσχου,Σ., (2001) Δεν υπάρχουν δράκοι, σου λέω,Εκδ. Ελληνικά Γράμματα

Peiffer, V.,(1997) Φόβοι και φοβίες. Εκδ. Διοπτρα

Schmitt B. (1991), Preventing and Overcoming School Phobia. Your Child’s Health.

Schmitt B. (1991), Getting over the fear of school. Your Child’s Health.Schowalter JE. (1994) Fears and Phobias. Pediatr Rev. 15: 384–388

Willemsen , H., Chowdhury, U., Briscall, N., (2002) Needle Phobia in Children: A Discussion of Aetiology and Treatment Options. Clinical Child Psychology and Psychiatry, Vol. 7, No. 4, 609-619

Wright,H.N, (1999) Fears, Doubts, Blues, and Pouts: Stories About Handling Fear, Worry, Sadness, and Anger (Wonder Woods Series)Chariot Victor Publishing