Δύο τρέχουσες εκθέσεις και δύο εκδόσεις συνδέονται μεταξύ τους μ' αυτόν τον τίτλο: στο Ινστιτούτο Γκαίτε άρχισε μια έκθεση από αρχιτεκτονικές μακέτες και ντοκουμέντα με θέμα "Θρησκεία και Αρχιτεκτονική" και αφορά μια ανθολογία από πρόσφατα εγκαινιασμένους ναούς (χριστιανικούς και έναν ισραηλιτικό) στη Γερμανία, σχεδιασμένους σε άκρως μοντέρνο αισθητικό στυλ από κορυφαίους αρχιτέκτονες. Στην Ελληνοαμερικανική Ένωση άρχισε η έκθεση έργων του Στίβεν Αντωνάκος και "εγκατάσταση" με πολύχρωμους σωλήνες Νέον που επεμβαίνουν στην κεντρική είσοδο του κτιρίου. Στα βιβλιοπωλεία παράλληλα εμφανίστηκαν οι δύο πρόσφατα παρουσιασμένες εκδόσεις της "Μέλισσας", της Μάρως Αδάμη "Η Τέχνη του Κλασικού - Ερνέστος Τσίλερ" και του Δημήτρη Φιλιππίδη "Αρχιτεκτονικές Μεταμορφώσεις". Κοινός παράγοντας; Το πώς η αρχιτεκτονική, η πρώτη των εικαστικών τεχνών, αντιμετωπίζει τον χρόνο, μέσα από την ιερότητα, τη μνημειακότητα και την αναζωογόνηση.

Η έκθεση του Γκαίτε είναι καλοστημένη και εύγλωττη: φωτογραφίες, μακέτες και πληροφορίες σε ειδικά περίπτερα παρουσιάζουν τους καινούριους αυτούς ναούς, δηλαδή τα ειδικά κτίρια που στόχο έχουν να βοηθούν τους θρησκευόμενους στη μετουσίωση. Η λιτότητα και η αποφυγή του περιττού είναι κοινός αισθητικός παράγοντας σε όσα είδαμε. Αφού υπενθυμίσω ότι η Ιστορία των πολιτισμών πουθενά δεν απεικονίζεται σαφέστερα απ' ό,τι στους ναούς που αφήνουν (Παρθενώνας, Αγία Σοφία, κ.ο.κ.), θα ήθελα να σημειώσω τις αξιόλογες επιδόσεις των Γερμανών, ειδικά των προτεσταντών, στη συσχέτιση της μοντέρνας αντίληψης στη τέχνη με τις ανάγκες - αρχιτεκτονικής και εικονογράφησης - της θρησκείας. Ωστόσο, από τους πρώτους τολμηρούς ήταν και ο Λεκορμπιζιέ, σε εποχές - Μεσοπόλεμος - που κάπως το θέμα ετέθη επί τάπητος, ακόμα και στην Ελλάδα· αν όχι στην αρχιτεκτονική, οπωσδήποτε στην αγιογράφηση των ναών (Φ. Κόντογλου, Σπ. Παπαλουκάς, Σπ. Βασιλείου), με ανάμειξη παραδοσιακών και μοντέρνων στοιχείων.

Στο δρομολόγιο του Λεκορμπιζιέ, με ενδιάμεσο σταθμό τον ζωγράφο Ρόθκο, συνεχίζει ο Ελληνοαμερικανός Αντωνάκος, με υλικό το φως Νέον και τις ανταύγειες του. Έχει φιλοτεχνήσει πολλούς μικρούς ναούς (chappel) χρησιμοποιώντας τις ανταύγειες ως εικονογράφηση του Θείου. Έχει επίσης "φωτίσει" ειδικά σημεία κτιρίων που έχουν σχέση με Παιδεία ή παραγωγή ενέργειας, ενώ τώρα "επεμβαίνει" στους χώρους της Ελληνοαμερικανικής Ένωσης. Εντυπωσιακό, όσο και λιτό - λακωνικό το αποτέλεσμα: ο χώρος μεταμορφώνεται εκ των έσω, χωρίς να αλλάζει, γίνεται πιο υποβλητικός χωρίς να χάνει το πολύχρωμο στίγμα της εποχής.

Η προσπάθεια για διάρκεια στον χρόνο είναι εγγενής πρόθεση κάθε αρχιτεκτονικού έργου, ακόμη και του πιο χρηστικού. Μπορεί ο μοντερνισμός να βασίσθηκε στον ορθολογισμό των γεωμετρικών γραμμών και ο νεοκλασικισμός αντίστοιχα στην αίσθηση διαχρονικής αξίας των αρχαιοελληνικών προτύπων, ωστόσο η ιστορικότητα πολλών κτισμάτων έγινε αιτία για τη διατήρηση, το συμπλήρωμα ή τη δημιουργική ανάπλασή τους ώστε το παλιό και το καινούριο να βρουν νέα προοπτική στον χρόνο. Με τους δύο τόμους του Δ. Φιλιππίδη, έγκυρου και επίμονου μελετητή της νεοελληνικής αρχιτεκτονικής, έχουμε στα χέρια μας μια καταγραφή των τρόπων και των αισθητικών αντιλήψεων που εφαρμόζονται. Το βιβλίο για τον Τσίλερ, της Αδάμη, δείχνει συνολικά το έργο του σπουδαίου αρχιτέκτονα που υλοποίησε τη νεοκλασική Αθήνα (Ακαδημία), αλλά και την Ερμούπολη (Δημαρχείο) και την Πάτρα, με έργα μνημειακά, που ο χρόνος καθιστά όλο και περισσότερο ελκυστικά.

INFO

* Δ. Φιλιππίδη, "Αρχιτεκτονικές Μεταμορφώσεις", Εκδόσεις Μέλισσα.

* Μ. Αδάμη, "Η Τέχνη του Κλασικού - Ερνέστος Τσίλερ", Εκδόσεις Μέλισσα.

* Στ. Αντωνάκος, Κατασκευές από Νέον, Ελληνοαμερικανική Ένωση, Μασσαλίας 22, τηλ. 210-3680.000, μέχρι 28 Φεβρουαρίου.

* Αρχιτεκτονική και Θρησκεία στη Γερμανία, Μακέτες και Ντοκουμέντα, Ινστιτούτο Γκαίτε, Ομήρου 14-16, τηλ. 210-3661000, μέχρι 14 Μαρτίου