«Δεν πρέπει να παρασυρόμαστε από το ωραίο σχέδιο, τα ωραία προοπτικά, τα διάσημα ονόματα και τις εντυπωσιακές φωτογραφίες. Το αρχιτεκτονικό έργο πρέπει να διαθέτει αρμονία και ομορφιά και συγχρόνως να ικανοποιεί τις απαιτήσεις του χρήστη του», επέμενε ο Νίκος Βαλσαμάκης όταν το Μετσόβιο Πολυτεχνείο τον αναγόρευε επίτιμο διδάκτορα Αρχιτεκτονικής το 2001.

«Κάθε σπίτι είναι ένα αντικείμενο φτιαγμένο για ανθρώπους, με αληθινά προβλήματα που πρέπει να επιλυθούν». Αυτή την άποψη της ανθρώπινης κλίμακας και του μέτρου που υπηρέτησε στην πενηντάχρονη δημιουργική του πορεία, διηγείται τώρα στο κοινό η έκθεση «Νίκος Βαλσαμάκης. Αρχιτέκτων» που διοργανώνει το Αρχείο Νεοελληνικής Αρχιτεκτονικής του Μουσείου Μπενάκη.

Ο Νίκος Βαλσαμάκης είναι λιτός στον λόγο του, αφήνοντας την έκφραση των ιδεών του στο αρχιτεκτονικό του έργο. Το ίδιο επιχειρεί και στην έκθεση, την παρουσίαση της οποίας σχεδίασε και επιμελήθηκε ο ίδιος. Πρόθεσή του είναι να μην προκύψει μια τυπική παράθεση φωτογραφιών και σχεδίων, αλλά ένα πανόραμα όπου θα ταξιδεύουν τα μάτια του επισκέπτη πάνω σε πολυκατοικίες του '50 και του '60, με πρωτοποριακό για την εποχή εύρημα την ενοποιημένη πρόσοψη και τα καδραρισμένα μπαλκόνια, στις λιτές γραμμές των εξοχικών κατοικιών γύρω από τον Σαρωνικό, στις σεμνές λευκές παρουσίες σε οικόπεδα με θέα, στη σειρά ξενοδοχείων «Αμαλία» στους Δελφούς, την Καλαμπάκα, το Ναύπλιο, την Ολυμπία.

Καθώς και σε σημεία του δημόσιου βίου, όπως η Πλατεία Κορυζή στη Φιλοθέη και στα έργα μεγαλύτερης κλίμακας, το κτίριο της Alpha Bank στη Σταδίου, το Μηχανογραφικό Κέντρο της Εμπορικής Τράπεζας στον Χολαργό, το Δημοτικό Σχολείο του Κολλεγίου Αθηνών στην Κάντζα.

«Ένα κτίριο πρέπει να εξυπηρετεί κάποια λειτουργία. Αυτή η λειτουργία δίνει στο κτίριο τη μορφή του. Διαφορετικά, οποιεσδήποτε κι αν είναι οι επιδιώξεις του αν δεν είναι λειτουργικό, τότε το κτίριο δεν έχει κανένα νόημα. Γι' αυτό πιστεύουμε ότι πρέπει να κατασκευαστεί σωστά, ακόμα και στις λεπτομέρειές του. Ο τόπος, ο χρόνος και οι πολιτιστικές συνθήκες είναι οι παράμετροι που δίνουν καλή αρχιτεκτονική», έλεγε ο αρχιτέκτονας σε διάλεξή του στο πλαίσιο του Megaron Plus.

Αυτή την καλή αρχιτεκτονική υπηρέτησε από το 1951, όταν δημιούργησε την πρώτη του πολυκατοικία στο Κολωνάκι, στην οδό Σεμιτέλου. "Ως νέος και βιαστικός τότε αρχιτέκτονας, αναρωτήθηκα αν θα φτιάξουμε άλλο ένα νεοκλασικό κτίριο ή θα προσπαθήσουμε να βρούμε μια νέα έκφραση με νέα τεχνολογικά μέσα που θα ανταποκρίνονται στη ζωή μετά τον Πόλεμο. Έτσι έκανα αυτή την πρόταση με τις μεγάλες βεράντες στην πολυκατοικία της Σεμιτέλου. Εκείνη την εποχή η βεράντα ήταν σημαντικό στοιχείο για τη ζωή των ενοίκων, γιατί το καλοκαίρι έβγαζαν εκεί τα τραπέζια τους και τις πολυθρόνες τους για να δροσιστούν, αφού δεν υπήρχε κλιματισμός, καυσαέριο και θόρυβος από αυτοκίνητα. Οι κολόνες που μπήκαν μπροστά από τα μπαλκόνια προστατεύουν από τον ήλιο και από τα γειτονικά σπίτια, ορίζοντας τον χώρο που λέμε σήμερα ημιυπαίθριο".

"Στην τέχνη του Βαλσαμάκη, σύνθετη όπως μια πολυεπίπεδη ενορχήστρωση, τελικά συρράπτονται οι δύο οντότητες: ο κλασικισμός και ο μινιμαλισμός. Μελετώντας το έργο του βαθαίνει η γνώση μας για την αξία των άπειρων συνομιλητών του, μεταγράφοντάς τους στο ελληνικό αρχιτεκτονικό τοπίο" γράφει ο καθηγητής Δημήτρης Φιλιππίδης στο εισαγωγικό κείμενό του για τον δίγλωσσο κατάλογο που θα συνοδεύσει την έκθεση. "Οι νεώτεροι Έλληνες αρχιτέκτονες είναι κατά κάποιο τρόπο μαθητές του και τον καθιστούν σταθερό σημείο αναφοράς και σύνδεσης με το μέλλον, δηλαδή με την αυθεντική "παράδοση" της ελληνικής αρχιτεκτονικής".

Αφαίρεση, διαχρονικότητα, αρμονία, συμμετρία, κλασικισμός και μοντέρνο κίνημα. Είναι οι έννοιες που μαζί με την αγάπη του για τον Μις Βαν Ντε Ρο, σημαντικό αρχιτέκτονα του κινήματος του μοντερνισμού, διατρέχουν το έργο του Βαλσαμάκη. Για το οποίο, αν και ο ίδιος έχει εκφραστεί ελάχιστα με λόγια, έχει εισπράξει διακρίσεις και την παραγωγή ενός πολύπλευρου κριτικού λόγου δημοσιευμένου σε βιβλία, περιοδικά και εφημερίδες. Από το Αριστείο Καλών Τεχνών της Ακαδημίας Αθηνών (1999) μέχρι την απεικόνιση της κατοικίας του στη Φιλοθέη στο βιβλίο "100 Houses for 100 Architects" (Εκδ. Taschen) και τις επισκέψεις φοιτητών αρχιτεκτονικών σχολών από όλο τον κόσμο σε αυτή, γίνεται αναφορά στην "ειρηνική αρχιτεκτονική" του Βαλσαμάκη, κατά τον καθηγητή Δημήτρη Φατούρο, στην "άνοιξη του ελληνικού μοντερνισμού" κατά τον αρχιτέκτονα Μέμο Φιλιππίδη.

1951: Φοιτητής Αρχιτεκτονικής ακόμη χτίζει την ευρηματική πολυκατοικία της οδού Σεμιτέλου.

Το '60 υπογράφει σε πανοραμικά οικόπεδα κατοικίες με καθαρές, γεωμετρικές φόρμες και χώρους ανοιχτούς προς τη θάλασσα.

Το '70 δημιουργεί τη σειρά ξενοδοχείων "Αμαλία" με άποψη οι όγκοι να μην έρχονται σε αντίθεση με το περιβάλλον.

1981: Υπογράφει το αστικό κτίριο μεγάλης κλίμακας, την Alpha Bank στη Σταδίου.

Στα 82 του εξακολουθεί να ελέγχει την παραγωγή σχεδίων και να επιστατεί στα συνεργεία.

"Νίκος Βαλσαμάκης. Αρχιτέκτων" έως 18 Φεβρουαρίου στο Μουσείο Μπενάκη (Πειραιώς 138, τηλ. 210-3453.111).