 
| ||||
ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Η "ΤΡΙΤΟΣ ΤΟΜΕΑΣ":
ΕΛΠΙΔΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ ΚΑΙ ΝΕΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ. Στις σημερινές συνθήκες παντοκρατορίας του ιδιωτικού κεφαλαίου και του ατομικού συμφέροντος, όποιος μιλήσει για συλλογικότητα στην οικονομία, ή, για δημόσιο, κοινωνικό συμφέρον πρέπει να είναι αποφασισμένος να αντιμετωπίσει την απόρριψη από τους προπαγανδιστές των κυρίαρχων αντιλήψεων της (εγ)κατεστημένης οικονομικής ολιγαρχίας. Πολύ περισσότερο, όποιος τολμήσει να μιλήσει για συνεταιριστική, κοινοπρακτική δράση, ή, για οποιονδήποτε άλλο τύπο συλλογικής οικονομικής δραστηριότητας και μάλιστα με κοινωνική διάχυση του πλεονάσματος. Ιεροεξεταστικές αντιδράσεις από δογματικούς και των δύο άκρων, καθώς και απαξιωτική κριτική από τους καθώσπρεπει είναι ο «αντίλογός». Ίσως, όμως, όλα αυτά να είναι και η ανάδειξη της αναγκαιότητας του άλλου δρόμου.
Η Κοινωνική Οικονομία, ή, "τρίτος τομέας" της οικονομίας είναι ο τομέας που καλύπτει την περιοχή μεταξύ του ιδιωτικού και του δημόσιου (κρατικού) τομέα. Ο "τρίτος τομέας" αναπτύσσεται καλύπτοντας ανάγκες, που δεν εμφανίζουν ισχυρό κίνητρο κερδοφορίας για τον ιδιωτικό τομέα, ούτε έχουν παραδοσιακά συμπεριληφθεί στον δημόσιο (κρατικό) τομέα. Με την έννοια αυτή αποτελεί την έκφραση, δραστηριοποίηση και οργάνωση της "κοινωνίας των πολιτών" και των "άμεσων παραγωγών" στο οικονομικό πεδίο. Εμπεριέχει, ταυτόχρονα, μια δυναμική μετασχηματισμού των σχέσεων παραγωγής - διανομής και αλλαγών στην ίδια την οικονομική βάση. Γεγονός που προσδίδει στον "τρίτο τομέα" διαστάσεις από μια βαθύτερη προοπτική κοινωνικής αλλαγής.
Η κοινωνική οικονομία βασίζεται, επιγραμματικά, στις ακόλουθες αρχές:
1.Ο άνθρωπος προηγείται του κεφαλαίου. Το κέρδος δεν είναι αυτοσκοπός, αλλά μέσο για την εξυπηρέτηση του ανθρώπου.
2.Τα σχήματά της (οργανισμοί, επιχειρήσεις, ταμεία, παραγωγικές ενώσεις) αντιπροσωπεύουν μια νέα λογική επιχειρηματικότητας, κοινωνικά προσανατολισμένης. Ο κοινοτικός χαρακτήρας των επιχειρήσεων είναι το διακριτό τους στοιχείο και η ισχυρή βάση ανάπτυξής τους.
3.Η αλληλεγγύη μεταξύ των μελών εντός των επιχειρηματικών σχημάτων και η αλληλοϋποστήριξη μεταξύ των οργανώσεων της κοινωνικής οικονομίας σ' ένα ευρύ αναπτυσσόμενο δίκτυο είναι η κινητήρια δύναμη.
4. Οι αποφάσεις στα πλαίσια των επιχειρήσεων κοινωνικής οικονομίας λαμβάνονται με βάση την δημοκρατική αρχή: «ένα άτομο – μία ψήφος», κι όχι με μερίδια. Η εσωτερική λειτουργία τους στηρίζεται στη συμμετοχική δημοκρατία. Στοιχεία, που υποδηλώνουν ότι όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοι και οι συμμετέχοντες ισοδύναμοι, χωρίς διαφορές και διακρίσεις.
Η κοινωνική οικονομία έχει τη δυνατότητα να διαδραματίσει αξιόλογο αναπτυξιακό ρόλο, ιδιαίτερα τοπικά και περιφερειακά. Καθώς εμπεριέχει νέα "κοιτάσματα" απασχόλησης μπορεί να αποτελέσει και ισχυρό μοχλό μείωσης της ανεργίας. Είναι χαρακτηριστικό ότι συνολικά στην Ε.Ε., η κοινωνική οικονομία συγκεντρώνει το 10% της απασχόλησης, όταν στην Ελλάδα το αντίστοιχο ποσοστό δεν ξεπερνά το 2%! Ενδεικτικά αναφέρεται ότι στην Ολλανδία το 13% της συνολικής επί πληρωμή απασχόλησης αντιστοιχεί στον "τρίτο τομέα", στην Ιρλανδία το 11,5%, στη Γαλλία και Γερμανία το 5%, στη Μ. Βρετανία το 4,5%.
Οι επιχειρήσεις κοινωνικής οικονομίας ανταποκρίνονται σε ανάγκες τοπικού χαρακτήρα ή κοινωνικές ανάγκες τμημάτων του πληθυσμού, βασίζονται περισσότερο στη συνεργασία, την ανταλλαγή πληροφοριών μέσω διασυνδέσεων, την εθελοντική απασχόληση, την ευκινησία μέσα στην κοινωνία, συγκροτούν νέες σχέσεις στην αγορά και νέες μεθόδους επιχειρηματικής οργάνωσης. Σε πολλές περιπτώσεις, η κοινωνική οικονομία αναγνωρίζει λανθάνουσες ανάγκες, τις μετατρέπει σε ζήτηση και δημιουργεί προϊόντα και υπηρεσίες που δεν παρέχονται από τον ιδιωτικό τομέα και δεν καλύπτονται από το δημόσιο.
Η δημιουργική παράδοση και οι καλές πρακτικές άλλων χωρών - αλλά και η διάσπαρτη, θετική ελληνική εμπειρία - μπορούν να αποτελέσουν παραδείγματα για την ανάπτυξη ανάλογων πρωτοβουλιών με σχέδιο και έμπνευση. Στην Ισπανία, στο τομέα της κοινωνικής οικονομίας συναντούμε ισχυρούς και δικτυωμένους αγροτικούς συνεταιρισμούς, αλλά και κοινοπρακτικά σχήματα ατόμων με αναπηρία. Στις χώρες της Σκανδιναβίας, οι συνεταιρισμοί κοινωνικών σκοπών και ανθρωπιστικής αποστολής αποτελούν τμήμα του "κοινωνικού κράτους" με την ευρεία του έννοια. Στη Γαλλία, τα αυτοδιοίκουμενα και αυτοδιαχειριζόμενα ταμεία αλληλεγγύης σε μεγάλους κλάδους εργαζομένων. Στην Ιταλία, συμπράξεις νέων και συνεταιρισμοί άλλων κοινωνικών κατηγοριών. Για να περιοριστούμε μ' αυτά, μόνο σ' ορισμένες περιπτώσεις χωρών της Ε.Ε..
Η ανάπτυξη της κοινωνικής οικονομίας σ' ορισμένους τομείς πρόκειται να είναι πολλαπλά χρήσιμη. Για την απασχόληση, μειώνοντας σε κοινωνικές κατηγορίες υψηλών ποσοστών δραστικά την ανεργία (νέοι επιστήμονες, γυναίκες, φθίνουσες περιοχές, άτομα με αναπηρία). Για την ακρίβεια, προσφέροντας φθηνότερα προϊόντα ποιότητας και νέες υπηρεσίες κοινωνικού περιεχομένου. Για την παραγωγική ανάκαμψη και αναδιάρθρωση, ανοίγοντας νέα μέτωπα παραγωγής και διάθεσης σε καλλιέργειες, τυποποιήσεις και είδη. Για μια νέα κουλτούρα στις επιχειρήσεις και την κοινωνική ζωή, όχι μόνο ανταγωνισμού, αλλά, κυρίως συμμετοχής, δράσης και αλληλεγγύης.
Οι μορφές οργάνωσης της κοινωνικής οικονομίας μπορεί να είναι ποικίλες. Στους νέους επιστήμονες: πρωτοποριακά συνεταιρικά σχήματα παραγωγής ή προσφοράς υπηρεσιών σε αντικείμενα των εξειδικεύσεων τους και μελλοντικών απαιτήσεων (γεωπόνοι, κτηνίατροι, αρχιτέκτονες, κοινωνικοί λειτουργοί, περιβαλλοντολόγοι, νοσοκόμες κλπ). Στις γυναίκες: συνεταιρισμοί, ιδιαίτερα σε ορεινές ή /και φθίνουσες περιοχές σε είδη παραδοσιακών τεχνοτροπιών, ή ποιοτικών βιολογικών καλλιεργειών, ή διαχείριση πολιτισμικών αποθεμάτων. Στους αγρότες, και ιδιαίτερα στους νέους: νέες μορφές καθετοποιημένων συνεταιριστικών μονάδων στους τομείς των βιολογικών προϊόντων και νέων δυναμικών προϊόντων, των φαρμακευτικών και καλλυντικών φυτών, του ολοκληρωμένου (ορεινού και συνδυαστικού) αγρό - οικοτουρισμού. Στα άτομα με αναπηρία: σύσταση εταιριών κοινωνικού σκοπού και αλληλοστήριξης. Στους μικρομεσαίους επαγγελματίες: συγκρότηση συνεταιρισμών προμήθειας, κοινοπραξιών διάθεσης και ανάπτυξη δικτύων προώθησης.
Η πρόοδος της κοινωνικής οικονομίας μπορεί να είναι θεαματική:
- αν συγκροτηθεί ένα πλαίσιο υποστηρικτικών μηχανισμών, - αν το χρηματοπιστωτικό σύστημα - ή, έστω μέρος του - αντιληφθεί τις ευκαιρίες και το δυναμισμό του "τρίτου τομέα" και ξεφύγει από τις τοκογλυφικές πρακτικές, και, τέλος, - αν - ιδιαίτερα, για την πρώτη κρίσιμη μεταβατική πενταετία - ισχύσει ένα θετικό φορολογικό καθεστώς, με μηδενική ή εξαιρετικά χαμηλή φορολογική κλίμακα. Από τις τέσσερις αυτές προϋποθέσεις, οι τρεις είναι θέμα πολιτικής βούλησης. Η αναφορά σε ειδικό φορολογικό καθεστώς πηγάζει κι από μια διαφορετική αντίληψη για τη φορολογική πολιτική: σχετικά υψηλή φορολόγηση για τα υψηλά κέρδη (π.χ. τραπεζικό σύστημα) και απόδοση κοινωνικού μερίσματος, σχετικά χαμηλή φορολόγηση εκείνων των εταιρικών σχημάτων που δημιουργούν απασχόληση και προχωρούν σε προσλήψεις από κοινωνικές ομάδες - στόχους (με υψηλή ανεργία) ή αναλαμβάνουν ρίσκο σε περιθωριοποιημένες περιοχές ή /και σε νέα πεδία καινοτομίας.
Αναφέρω, εδώ, ενημερωτικά ότι η διυπουργική ομάδα εργασίας, που είχε συσταθεί το καλοκαίρι του 2002 με συντονιστή το Υπουργείο Εργασίας, εκτός από το πρώτο μεγάλο, σχετικό πανευρωπαϊκό Συνέδριο (Νοέμβριο 2002), είχε για πρώτη φορά διαμορφώσει για την Ελλάδα ένα πλαίσιο κατευθύνσεων - επιλογών και σχετικό προσχέδιο νόμου, το οποίο δεν κατορθώθηκε, λόγω πρόωρων εκλογών, να συζητηθεί στη Βουλή.
Η κοινωνική οικονομία αποτελεί μια μεγάλη ευκαιρία και μια πρόκληση νέας εποχής. Η ύπαρξη και ανάπτυξής της μόνο ευεργετικά αποτελέσματα μπορεί να επιφέρει στα σοβαρά και οξυμένα προβλήματα των λαϊκών τάξεων και της ελληνικής οικονομίας.
Σε βάθος χρόνου, η κοινωνική οικονομία και τα αποτελέσματά της, όπως και κάθε ριζοσπαστική πρωτοβουλία, θα εξαρτηθούν από την ένταξή τους σε μια στρατηγική κοινωνικών μεταρρυθμίσεων και τους αντίστοιχους νέους προοδευτικούς συσχετισμούς.
(*) Το άρθρο αυτό δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα "ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ της Κυριακής" (Κυριακή, 3/9/20006) και στον Κόσμο του Επενδυτή (Σάββατο, 9/9/2006).
| ||||